ԷԿՈՀԱՄԱԿԱՐԳԱՅԻՆ ՀԱՐԹԱԿՆԵՐ > ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԵՎ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՐԹԱԿ

ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԿԱՌՈՒՑՈՒՄ

ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ ՏՈՒՆ-ԹԱՆԳԱՐԱՆԻ ՎԵՐԱՆՈՐՈԳՈՒՄ ԹԲԻԼԻՍԻՈՒՄ

Խորհրդային Միությունից Վրաստանի անկախացումից հետո Թբիլիսիի հայ համայնքը կորցրեց իր մշակութային ժառանգության մի կարևոր մասը՝ հայ մեծ բանաստեղծ ու գրող Հովհաննես Թումանյանի տունը:

Սակայն, հետագայում մենք միացանք Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի և Գյումրու նախկին քաղաքապետ Վարդան Ղուկասյանի հավաքական ջանքերին` պայքարելով տունը համայնքին վերադարձնելու համար: 2017 թ.-ին, էական վերակառուցումից և վերանորոգումից հետո, բացվեց Հովհաննես Թումանյանի տուն–թանգարանի գիտական-մշակութային կենտրոնը: Արարողությանը ներկա էին Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնից Հայ Առաքելական եկեղեցու հոգևորականներ, Հայաստանից և Վրաստանից ժամանած քաղաքական գործիչներ, հյուրեր Ռուսաստանից և Թբիլիսիի մտավորականությունը: Այսօր Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարանում տեղի են ունենում տարբեր գիտական ու կրթական միջոցառումներ, գրական երեկոներ և այլն: Այնտեղ գործում են տիկնիկային թատրոն, Վրաստանի հայերի մշակութային ժառանգության թանգարան և գրադարան:

Նախագիծը կարևոր քայլ էր Վրաստանի հայության ինքնության ամրապնդման և նրանց հոգևոր արժեքների պահպանման համար:

ՍՈՒՐԲ ԱՍՏՎԱԾԱԾԻՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ

Արցախի Մարտունու շրջանի Մուշկապատ գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է 13-րդ դարում: Վերջինս գրեթե ավերվել, այնուհետև ամբողջությամբ վերանորոգվել է Մելիք Եգանի կողմից 18-րդ դարում:

Մեկ այլ հույժ անհրաժեշտ վերանորոգում ձեռնարկվեց 2015 թ.-ին և ավարտվեց 2017 թ.-ին:

2016 թ. –ի ապրիլին Արցախի շփման գծում ռազմական հակամարտության սրման հետևանքով գոյացած ծանր պայմաններում իրականացվեց եկեղեցու համապարփակ վերականգնումը, ինչպես նաև կառուցողական լուծումներ տրվեցին Եկեղեցու ռոտոնդայի վերականգնման, հենապատերի ամրացման և ջրահեռացման ու արտահոսքի համակարգի ուղղությամբ աշխատանքներին, գեղեցիկ ձևավորվեց հարակից տարածքը:

Մուշկապատ գյուղի այս հոգևոր ու կրոնական հուշարձանի վերականգնումը ևս մեկ ձեռնարկում էր ազգի պատմամշակութային արժեքների ժառանգության պահպանման և ընդլայնման, հին շրջանի պատմական ներկայության ու ճարտարապետական առանձնահատկությունների պահպանման, ինչպես նաև տարածաշրջանում սոցիալական ներդրումային նախաձեռնությունների հաջողության մոդելի նախագծման ուղղությամբ:

ՍՈՒՐԲ ԹԱԴԵՎՈՍԻ ՎԱՆՔ

Սուրբ Թադևոսի վանքը՝ Քրիստոսի առաքյալ Սուրբ Թադևոսի գերեզմանի ենթադրյալ վայրը, որը մշտապես եղել է քրիստոնյաների և տարածաշրջանի այլ բնակիչների հոգևոր բարձրարժեք վայր, Իրանում հայկական պատմական ժառանգության կարևոր ուղենիշերից մեկն է։ Վանքը համընդհանուր ճանաչում է ստացել և 2008 թ. –ի հուլիսին երկու այլ՝ Սուրբ Ստեփանոսի և Ձորձորի վանական համալիրների հետ միասին, ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում: Թեև վանքի հիմնադրման հարցը դեռևս մնում է մշուշոտ, սակայն, ըստ ավանդության, Թադևոսին նվիրված եկեղեցու ակունքները թվագրվում են մ.թ. առաջին դարից։ Ներկայիս կառույցի մեծ մասը թվագրվում է 1811 թ.։

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ժառանգության ցանկում ընդգրկվելուց ի վեր, Սուրբ Թադևոսում կատարվեցին վերականգնողական տարբեր աշխատանքներ:

2019 թ.–ին իրականացվեցին Սուրբ Թադևոս վանական համալիրի պղնձե տանիքի կառուցման և տեղադրման աշխատանքները: Տանիքի տեղադրումն ավարտվեց դեպի Սուրբ Թադևոսի վանք 65-րդ ուխտագնացության և հայկական մշակութային ու պատմական տեսարժան վայրերի մասին իրազեկման համար:

Վանքը գրավում է ինչպես հայկական, այնպես էլ ոչ հայկական ծագումով այցելուների հսկայական հոսք, քանի որ աշխարհի տարբեր ծայրերից եկող քրիստոնյաների համար սա ուխտագնացության եզակի վայր է:

ՄԶԿԻԹԻ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ ՇՈՒՇԻՈՒՄ

Աջակցելով Արցախի կառավարության նախաձեռնությանը՝ մենք 2014 թ. –ին սկսեցինք Վերին մզկիթի վերականգնման ծրագիրը , որն իրականացվեց Արցախի զարգացման ծրագրի շրջանակներում:

Գոհարը (մոտ 1790–1888 թթ.) վրաց իշխանի դուստրն էր և Իբրահիմ Խան Ջավանշիրի չորս պաշտոնական կանանցից մեկը: Նա երեխաներ չի ունեցել և իր կյանքն անցկացրել է քաղաքին ու նրա բնակիչներին աջակցելով: Գոհար աղան երկու անգամ նախաձեռնել է Շուշիի երկու հիմնական մզկիթների վերանորոգումը: Նա նվիրաբերել է իր գյուղերի, խանութների և քարավանատների մի մասը, հովանավորել մզկիթի բակում գտնվող հիվանդանոցի վերանորոգումը՝ հիվանդ ճանապարհորդներին բուժելու համար: Քաղաքի աղքատներին և ընչազուրկներին հիվանդանոցում բուժում ստանալու հավասար իրավունքներ է տվել: Մեդրեսեի (իսլամական հոգևոր ճեմարան) սաներին շաբաթական երկու անգամ տրամադրում էր լամպեր և սնունդ: Նա լսում էր քաղաքի աղքատ բնակիչների խնդրանքները և աջակցում նրանցից առավել բանիմացներին: Գիշերվա քողի ներքո նա տնից -տուն էր գնում և փող բաժանում աղքատներին՝ խնդրելով, որ արածը գաղտնի պահեն:

Երկրաբանական ուսումնասիրությունների, հնագիտական պեղումների և նախնական հաշվարկների ավարտից հետո սկսվեցին մզկիթի վերակառուցման աշխատանքները: Մզկիթի պատմական արտաքին մասի պահպանումը ծրագրի մի մասն էր: Աշխատանքները ներառում էին նաև մեդրեսեի շենքի վերականգնումը, ինչպես նաև մզկիթին հարող տարածքի բարեկարգման աշխատանքները:

Ձգտելով կիրառել միջազգային լավագույն փորձն ու չափանիշները՝ նախագծի մեջ ներգրավվեցին ինչպես տեղական, այնպես էլ միջազգային կազմակերպություններ: Արցախի մշակույթի նախարարության գործընկերությամբ, նախագիծը համագործակցել է նաև իրանական «Part Saman Jahan» ճարտարապետական բյուրոյի, «TFA-Armenia» ճարտարապետական բյուրոյի, ICOMOS Հայաստանի, Միլանի պոլիտեխնիկական համալսարանի պրոֆեսոր Լորենցո Յուրինայի, Երևանի պետական համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետի, ինչպես նաև Իրանի մշակութային ժառանգության, արհեստների և զբոսաշրջության կազմակերպության հետ: Վերջինս զգալի աջակցություն է ցուցաբերել աղյուսաշինության, ինչպես նաև մզկիթի վերանորոգման աշխատանքներին մասնակցելու համար իսլամական հոգևոր օբյեկտների վերականգնման մեծ փորձ ունեցող տասներկու մասնագետների ընդգրկման գործում:

Շուշիի Վերին մզկիթի տարածքում վերականգնման աշխատանքներն ավարտվել են 2019 թվականին:

Մինչև վերականգնման աշխատանքների մեկնարկը, Վերին մզկիթի տարածքում կատարված հնագիտական հետազոտությունները հայտնաբերել են վաղ միջնադարյան դամբարանադաշտ և որոշ այլ կառույցների հիմքեր, որոնք կարիք ունեն հետագա գիտական հետազոտությունների: